In Nederland kán het echt: natuur behouden en beschermen in een sterk verstedelijkt gebied. Het Goois Natuurreservaat doet dat al negentig jaar. Gedwongen trendsetter, zo kun je Stichting Goois Natuurreservaat (GNR) wel noemen. Midden in een sterk verstedelijkt gebied laat ze zien dat het mogelijk is om zowel natuurbeschermer als gastheer te zijn. Al blijft het een uitdaging om steeds een goede balans te vinden.
Het Goois Natuurreservaat is al negentig jaar beschermer van ruim 2.850 hectare natuur op het noordelijke deel van de Heuvelrug. Het ligt ingeklemd tussen Hilversum, Bussum, Naarden, Huizen, Blaricum, Laren, Muiden en Muiderberg, verdeeld over 61 kleine en grotere natuurgebieden. Al sinds jaar en dag is drukte in de Gooise natuur een gegeven. Tegen veel ontwikkelingen in, zoals sterke bevolkingsgroei, woningbouw, aanleg van wegen en spoorlijnen, afnemende biodiversiteit en verslechterde milieukwaliteit, heeft het GNR ervoor gezorgd dat de eeuwenoude Gooise landschappen bewaard zijn gebleven.
Geschiedenis
Dat er nu een ruim 2.850 hectare groot natuurgebied in het Gooi ligt, mag gerust een klein wonder heten. Om dit te begrijpen moeten we even terug in de tijd. Sinds de dertiende eeuw beschermden erfgooiers, boeren die samen het gebruiks- en beheerrecht hadden over de bebouwbare gronden in Het Gooi, deze rechten via een belangenorganisatie: Vereeniging Stad en Lande van Gooiland. Daar kwam in het begin van de vorige eeuw verandering in. Verschillende erfgooiers stapten uit het agrarisch bedrijf en de heidegebieden hadden nauwelijks meer nut voor de agrariërs die nog actief waren. Er werd onderzoek gedaan naar mogelijke verkoop.
Ondertussen had wethouder De Miranda uit Amsterdam in 1922 het plan opgevat om de woningnood in Amsterdam te verlichten door een tuinstad op de Bussummer- en Westerheide te bouwen voor 50.000 inwoners. De plannen waren al vergevorderd toen er mensen in het Gooi opstonden om de natuur te redden. Er kwam veel negatieve publiciteit op het plan. Door Kamervragen en acties van natuurbeschermers van het eerste uur, die ook aan de wieg stonden van de oprichting van de Vereniging tot Behoud van Natuurmonumenten, kwamen de gemeenten tot inkeer: “de instandhouding of de bevordering van het natuurschoon, hetwelk immers voor den bloei en welvaart onzer gemeenten als een vitaal belang kan worden aangemerkt”.
Op 11 november 1932 werd de Stichting Gooisch Natuurreservaat opgericht. Op 31 januari 1933 passeerde de akte bij de notaris voor de eigendomsoverdracht van 1.526 ha natuurgebied, dat werd gekocht van de Vereeniging Stad en Lande van Gooiland. Vanaf nu waren de heide, bossen, oude akkers ‘ten eeuwigen dage’ beschermd als natuurgebied.
Waarde van het Goois Natuurreservaat
Anno 2022 is het Goois Natuurreservaat nog altijd een schatkamer van biodiversiteit en archeologische waarden, zoals prehistorische grafheuvels en urnenvelden. De Gooise landschappen vormen een belangrijk leefgebied voor vele dier- en plantensoorten. En de meer dan 200.000 inwoners in het Gooi hebben vele hectares natuur als ‘achtertuin’. Dat maakt het Gooi in alle opzichten tot een groen thuis. De Gooise natuur is bovendien landschappelijk van grote waarde: als bezoeker waan je je in een oneindig groot natuurgebied. Dit zogenaamde “illusielandschap’’ is uniek gezien de ligging in de randstad: dorpen en steden liggen wel dichtbij, maar zijn niet of nauwelijks zichtbaar.
In al die jaren is het het GNR gelukt om op in te spelen op kansen en mogelijkheden. En op te staan tegen bedreigingen, net als de natuurbeschermers in de vorige eeuw. Zo is het totale areaal van het GNR in negentig jaar tijd gegroeid van 1.526 hectare naar 2.850 hectare natuur. Met deze uitbreiding heeft het GNR tegenwicht gegeven aan de uitbreiding van het stedelijk gebied. Want bouwen in het Gooi is gewild. Dat was het, en dat is het nog. Geregeld blijkt dat bouwplannen aan de randen van de GNR-gebieden niet verenigbaar zijn met natuurbelangen of het illusielandschap. En dan nog het vele asfalt in de natuur dat er nooit gekomen is: ‘de weg door Bikbergen’, wegen over de Hoorneboegse heide en nog niet zo lang geleden plannen voor een weg over de Bussummerheide. Met andere woorden: natuur op deze plek in Nederland is niet vanzelfsprekend. Dat was het niet, en dat is het niet.
De grootste dichtheid aan natuurverbindingen
Waren de Gooise gemeenten in 1932 nog eilanden in een oneindig groene ruimte, anno 2022 is het precies andersom. De natuur vormt groene eilanden midden in een stedelijke omgeving. Om deze eilanden niet te isoleren en de biodiversiteit te vergroten, beheert het GNR een groot aantal natuurverbindingen. Nergens in Nederland zijn dat er zoveel als in het Gooi en daarom voor onderzoekers en terreinbeheerders een waardevolle bron van informatie. Er liggen vele kleine faunatunnels onder wegen en spoorlijnen, er zijn vier grote natuurbruggen en een grote faunatunnel onder de A27 die het Goois Natuurreservaat verbindt met de Utrechtse Heuvelrug. En daar blijft het niet bij. Eén natuurbrug bij Anna’s Hoeve (Hilversum) staat nog op de planning, evenals een natuurbrug over de N525 tussen Hilversum en Laren. De natuurbrug tussen Bussum en Hilversum, gerealiseerd dankzij bijdragen van de provincie Noord-Holland en de Nationale Postcode Loterij, is met 800 meter lengte bovendien het grootste ecoduct van Europa.
De effectiviteit van al deze natuurverbindingen is aantoonbaar én aanzienlijk. Zo is de das, die in de jaren tachtig bijna was uitgestorven, weer terug in het Gooi. Ook met boommarter gaat het goed dankzij voorzieningen om aanrijdingen tegen te gaan en om de dieren veilig te laten oversteken.
Hoge druk én grote waardering
Het Goois Natuurreservaat is een nationaal natuurgebied waar mensen welkom zijn. Bezoekers komen veelal uit de regio, maar ook uit de rest van de randstad. In de coronapandemie hebben veel natuurbeheerders enorme drukte in hun gebieden ervaren. En nog steeds. Een goede balans behouden tussen recreatie en natuurbescherming is één van de opgaven van de toekomst. Flora en fauna hebben voldoende leefruimte nodig. Er is steeds meer inzet nodig om de biodiversiteit te beschermen en te herstellen. Voor kenmerkende soorten als levendbarende hagedis, veldleeuwerik of het heideblauwtje wordt het steeds moeilijker om zich te handhaven. De druk op de natuurgebieden is groter dan ooit. Denk aan de effecten van te veel stikstof, klimaatverandering, verdroging en versnippering van natuurgebieden door wegen en spoorlijnen. Maar ook aan toenemende bebouwing, mobiliteit, recreatie, zwerfafval en afvaldumpingen.
Daarnaast vraagt een steeds grotere en diversere groep recreanten om ruimte in de natuur: wandelaars, fietsers, gezinnen, mountainbikers, ruiters, sporters. Recreatieve drukte is niet alleen voor de natuur een knelpunt. Er zijn maatregelen nodig om recreatie in goede banen te leiden.
De coronapandemie heeft ertoe geleid dat veel mensen vaker de natuur in gingen. Uit recent onderzoek van het GNR (november 2021) naar de bekendheid en beleving van het Goois Natuurreservaat onder de bewoners van de vijf omringende Gooise gemeentes blijkt dat maar liefst de helft van de inwoners meerdere keren per week de natuur in gaat. De meeste mensen (94%) vinden dat we zuinig met de natuur om moeten gaan en 91% vindt het een voorrecht om zo dicht bij zoveel natuur te wonen.
Deze waardering biedt ook kansen om de balans te versterken. De toenemende aandacht voor natuur, duurzaamheid, bebouwing en vergroening van het stedelijk gebied maakt dat meer mensen zorg en aandacht hebben voor hun groene thuis.
Investeren in de natuur
De financiële basis voor het Goois Natuurreservaat wordt, naast de eigen inkomsten uit beheeractiviteiten en de reguliere subsidies voor natuur en landschap, gevormd door bijdragen van de zogeheten participanten in de Stichting Goois Natuurreservaat. Daarnaast ontvangt het GNR bijdragen uit fondsen en donaties, waaronder de Nationale Postcode Loterij. Vanaf dit jaar nemen de participanten provincie Noord-Holland en de gemeenten Amsterdam niet langer deel aan bestuur van het GNR, en zijn de Gooise gemeenten verantwoordelijk voor een toekomstbestendige financiering van de exploitatiekosten van het GNR.
Iedere euro die aan het beheer, de instandhouding van de natuur en de recreatieve voorzieningen wordt geven, is welbesteed. Het Goois Natuurreservaat levert immers cruciale ecosysteemdiensten voor het Gooi. De natuur geeft rust, ruimte en inspiratie en draagt bij aan onze gezondheid. Het buffert de effecten van klimaatverandering door te zorgen voor CO2-opslag, verkoeling en waterberging, en is de bron van ons drinkwater. Een schatkamer van biodiversiteit en archeologie, en een van de meest geliefde woonlocaties in Nederland. Het GNR biedt zoveel meer dan een groen thuis.
Op naar 100 jaar natuurbescherming in het Gooi
Aan vooravond van het negentigjarig jubileum denk je haast onwillekeurig terug aan Bedevaart voor de natuur. Een wandeltocht die de herders van het Goois Natuurreservaat in 2007 met hun schaapskudde ondernamen over de Utrechtse Heuvelrug en het Gooi waarbij, via de landelijke media, aandacht werd gevraagd voor de barrières die dieren tegenkomen. Inmiddels zijn veel van die barrières voorzien van robuuste natuurverbindingen. Het Goois Natuurreservaat kan er trots op zijn dat het gelukt is om de natuur en het landschap in het Gooi te behouden en uit te breiden, en weerstand te bieden aan de toenemende verstedelijking.
Het werk is nooit af. Het is een belangrijke opgave om de natuur in de steeds drukker wordende randstad te beschermen. Er liggen ook kansen door te zorgen voor een natuurlijke aansluiting tussen de stad en de aangrenzende natuurgebieden. Dit vergroot de leefbaarheid en versterkt de natuur. Voorbeelden genoeg: denk aan ecologisch groenbeheer, uitbreiding van de groengebieden, gebruik van inheemse plantensoorten en natuurinclusief bouwen. Een mooie ambitie voor de komende tien jaar! Op naar honderd jaar natuurbescherming, zodat nog vele generaties na ons van de unieke natuur in het Goois Natuurreservaat kunnen genieten.
